Γιατί η πυξίδα δείχνει πάντα το βορρά;

     

  H γη λειτουργεί λίγο ή πολύ σαν ένα τεράστιο μοτέρ. Λόγω της περιστροφής που κάνει γύρω από τον άξονα της μεταβάλλει τους βαρυτικούς άξονες κατά τέτοιο τρόπο που δημιουργούν ένα μαγνητικό πεδίο γύρω από την Γη το οποίο αντανακλά βλαβερές ακτινοβολίες και συγκρατεί την ατμόσφαιρά μας.               Αυτό το μαγνητικό πεδίο όπως κάθε μαγνήτης έχει 2 πόλους. Γεωγραφικά ο ένας μαγνητικός πόλος της Γης βρίσκεται στον Βορρά, στη Αρκτική (κοντά στον γεωγραφικό βόρειο πόλο αλλά με απόκλιση περίπου 200χμ η οποία αυξάνεται κατα μερικά εκατοστά το χρόνο) και αντίστοιχα ο άλλος πόλος βρίσκεται στον Νότο, την Ανταρκτική. 

     Η πυξίδα δεν είναι τίποτα άλλο από ένα ραβδοειδές μαγνητικό μέταλλο πάνω σε ένα ελεύθερο οριζόντιο άξονα. Ο μεγαλύτερος μαγνήτης είναι η Γη οπότε η μία άκρη της πυξίδας δείχνει τον Βορρά και η άλλη τον Νότο από όπου και έλκονται. 

Το πως και γιατί υπάρχει αυτό το μαγνητικό πεδίο είναι άγνωστο ακόμα αλλά αν ανακαλυφθεί θα σημάνει ουσιαστικά την ζεύξη των 2 μεγαλύτερων δυνάμεων της επιστήμης, την βαρύτητα και τον ηλεκτρομαγνητισμό.

Η ΠΥΞΙΔΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ

Είχε παρατηρηθεί ότι κάθε ένα από τα μικρά κομμάτια μαγνητίτη που έριχναν πάνω σε ένα τραπέζι, είχε την τάση να στρέφεται πάντα προς την ίδια κατεύθυνση και αποτελούσε σημαντικό χαρακτηριστικό του τελετουργικού που ακολουθούσαν. Ο μαγνητίτης είναι ένα φυσικό μέταλλο που κυρίως βρισκόταν σε μεγάλα αποθέματα και εξορυσσόταν στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας από όπου και πήρε το όνομα του. Αργότερα η παρατήρηση αυτή οδήγησε στην κατασκευή των πρώτων αυτοσχέδιων πυξίδων με την τοποθέτηση θραυσμάτων μαγνητίτη πάνω σε ένα κομμάτι ξύλο που επέπλεε μέσα σε ένα δοχείο με νερό ή όταν ένα τέτοιο κομμάτι βρισκόταν κρεμασμένο από ένα νήμα. Στο πέρασμα του χρόνου εξελίσσονται σε μορφή κουταλιού (η άκρη του οποίου πάντα δείχνει προς το νότο) τοποθετημένου πάνω σε τετράγωνη βάση που φέρει τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και σημειωμένες τις θέσεις των κυριότερων αστερισμών.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΥΞΙΔΑΣ

         Σημαντική διαφοροποίηση δεν παρατηρείται παρά περί το 800 μ.Χ. και πάλι στην Κίνα όπου οι μαγνητίτες παίρνουν τη μορφή μεταλλικής βελόνας όπως περίπου την ξέρουμε σήμερα, καθώς διαπιστώνεται ότι εάν ένα μεταλλικό αντικείμενο τριφτεί από μαγνητίτη αποκτά μαγνητικές δυνατότητες. Ωστόσο αυτές δεν διαρκούν για πολύ και γι’ αυτό ένα κομμάτι μαγνητίτη βρίσκεται πάντα πάνω στα σκάφη προκειμένου ανά τακτά διαστήματα να επαναλαμβάνεται η διαδικασία.                 Μεταξύ του 850 και 1050 μ.Χ. σχεδόν όλα τα κινέζικα πλοία φέρουν κάποιας μορφής πυξίδα ενώ το πρώτο γραπτά καταγεγραμμένο ταξίδι που πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της πυξίδας ως ναυτιλιακό βοήθημα πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1405 και 1433 από τον Zheng He και αποτελούσε το πρώτο από τα επτά μεγάλα ωκεάνια ταξίδια που πραγματοποίησε. Ωστόσο θεωρείται σχεδόν σίγουρο ότι περί το 1200 κάποιας μορφής πυξίδα βρισκόταν σε χρήση στα περισσότερα σκάφη στα νερά της μεσογείου ενώ Άραβες έμποροι είχαν διαδώσει την πυξίδα στις Ευρωπαϊκές χώρες κατά τον μεσαίωνα όπου όμως δεν αξιοποιήθηκε ιδιαίτερα.  

       Η πρώτη γραπτή αναφορά σε αυτή γίνεται το 12 αιώνα από έναν Άγγλο μοναχό τον Alexander Neckham. Σταδιακά αλλά αργά η μορφή της αλλάζει καθώς η βελόνα τοποθετείται πάνω σε άξονα ώστε να είναι πιο ακριβής και τοποθετείται μέσα σε ξύλινα ή αλαβάστρινα κουτιά τα οποία διαθέτουν σύστημα εκκρεμούς ώστε να αποσοβείται το τράνταγμα του σκάφους από τα κύματα. Κάτω από τη βελόνα τοποθετείται κάρτα η οποία φέρει 32 σημεία, τις διευθύνσεις των κυριότερων ανέμων με τους οποίους είναι εξοικειωμένοι οι ναυτικοί. Επικρατεί η χρήση του Βορά ως σημείο αναφοράς και οι περισσότερες πυξίδες φέρουν σε αυτή τη θέση κάποιο χαρακτικό ή ζωγραφιά που την κάνει να ξεχωρίζει. Μάλιστα επικρατεί το γράμμα Τ από τη λατινική λέξη Tramontana που σημαίνει βορινός άνεμος και το οποίο σταδιακά με τις καλλιτεχνικές επεμβάσεις που πραγματοποιούνται σε αυτό παίρνει τη μορφή συμβόλου που μοιάζει με λουλούδι και ονομάζεται fleur de lys και μοιάζει με το παλαιό σύμβολο της Βασιλείας στη Γαλλία. Η αναγραφή των μοιρών πάνω στην κάρτα εκτός των βασικών σημείων του ορίζοντα είναι πιο πρόσφατο γεγονός. Μόλις στις αρχές του περασμένου αιώνα οι πυξίδες τοποθετήθηκαν μέσα σε πλημμυρισμένο δοχείο ώστε η ένδειξη τους να παρέχει σταθερότητα κατάλληλη για τη ναυτιλία. Πρώτος τις εξέλιξε σε αυτό το βαθμό ο Sir William Thomson, γνωστότερος αργότερα ως Λόρδος Κέλβιν. Το υγρό που χρησιμοποιήθηκε ήταν οινόπνευμα που παγώνει σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες ώστε να μην σπάει το δοχείο που περιέχεται η πυξίδα. Ανάλογα μίγματα υγρών χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα. Η ιστορία της πυξίδας είναι ένας σταθμός με διαστάσεις μύθου γύρω από τις ανθρώπινες εφευρέσεις. Είναι ο απολογισμός του πώς ένας πολιτισμός έκανε μια σημαντική εφεύρεση και πώς ένας άλλος από την άλλη πλευρά του κόσμου έβαλε σε εφαρμογή αυτήν την εφεύρεση προάγοντας το εμπόριο και τον πλούτο. Η ιστορία της πυξίδας είναι η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού και η ικανότητα του να προσανατολίζεται στο χώρο.

Τι είναι το orienteering

Τι είναι το άθλημα του προσανατολισμού.

  Το orienteering είναι ένα δημοφιλές άθλημα στη Βόρεια Ευρώπη στο οποίο νέοι και ενήλικες βρίσκουν μεγάλη ευχαρίστηση μέσα από την πρόκληση της εύρεσης σταθμών ελέγχου σε όμορφες γεωγραφικές περιοχές, δάσους και βοσκοτόπων.
Είναι ένα σπορ που παρέχει ευχαρίστηση σε όλα τα επίπεδα συναγωνισμού, αλλά όπου η τεχνική είναι ζωτικής σημασίας για να θριαμβεύσει ο αγωνιζόμενος πάνω στις δύσκολες λεπτομέρειες του
χάρτη και του εδάφους και έτσι να ικανοποιηθεί πλήρως από τον αγώνα.
     Το orienteering έχει περιγραφεί σαν “ιστιοπλοΐα πάνω σε θάμνους”,  “ράλυ αυτοκινήτου με τα πόδια”, “επίλυση σταυρόλεξου ενώ τρέχει κανείς προς τη στάση”. Όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί περιγράφουν τις δύο όψεις του αθλήματος: σωματική και πνευματική. Ο αγωνιζόμενος υποχρεούται να επιλύσει πολλά προβλήματα προσανατολισμού ενώ την ίδια στιγμή πρέπει να διατηρήσει ένα γρήγορα tempo τρεξίματος προκειμένου να ολοκληρώσει τον αγώνα στο συντομότερο δυνατό χρόνο.

Το orienteering είναι ένα άθλημα προσανατολισμού που χρησιμοποιεί ειδικά σχεδιασμένους και λεπτομερείς
χάρτες. Όποιος συμμετέχει υποχρεούται να επισκεφθεί όλα τα σημεία ελέγχου στη
σωστή σειρά. Τα σημεία ελέγχου είναι σημειωμένα πάνω στο χάρτη σαν κύκλοι και
είναι πάντοτε χαρακτηριστικά του εδάφους που διακρίνονται. Τα σημεία ελέγχου είναι μεγάλες τρίπλευρες σημαίες χρώματος πορτοκαλί και άσπρου και είναι τοποθετημένες μέσα στον κύκλο όπως σημειώνεται στο χάρτη. Κάθε σημείο ελέγχου έχει έναν κωδικό αριθμό για αναγνώριση και ένα τρυπητήρι με ένα μοναδικό
σύστημα σήμανσης το οποίο χρησιμοποιείται από τους αγωνιζόμενους για να μαρκάρουν την κάρτα τους και να αποδείξουν ότι έχουν επισκεφθεί το σωστό σημείο ελέγχου.

                  Όλοι οι συμμετέχοντες μπορούν να διαλέξουν μία διαδρομή που να ταιριάζει στις ικανότητες και στην εμπειρία τους. Δεν είναι απαραίτητο να τρέχει κανείς, κάλλιστα μπορεί κάποιος να περπατήσει, γεγονός που βοηθάει τους ηλικιωμένους ή άτομα με σωματικές αναπηρίες να λάβουν μέρος. Αντίθετα με τον κλασσικό αθλητισμό, η εκκίνηση δεν δίνεται για όλους τους συμμετέχοντες μαζί αλλά χωριστά σε τακτά χρονικά διαστήματα. Εάν τα σημεία ελέγχου δεν είναι ήδη τυπωμένα πάνω στο χάρτη, τότε ο κάθε αγωνιζόμενος πρέπει να αντιγράψει τους κύκλους με τα σημεία ελέγχου από έναν εντοιχισμένο κεντρικό χάρτη πάνω στο δικό του χάρτη. Στη συνέχεια ο κάθε αγωνιζόμενος ξεχύνεται μέσα στο δάσος για να βρει τα σημεία ελέγχου όσο πιο γρήγορα μπορεί. Νικητής είναι αυτός ο οποίος ολοκλήρωσε τη διαδρομή στο συντομότερο δυνατό χρόνο. Το orienteering είναι ένα ατομικό άθλημα το οποίο απαιτεί αυτοσυγκέντρωση για να διατηρηθεί κανείς πάνω στην επιλεγμένη διαδρομή.

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

       

Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ως «εκπαίδευση μέσα στο περιβάλλον και για χάρη του περιβάλλοντος» οφείλει, μεταξύ άλλων, να καλλιεργεί στα παιδιά το πνεύμα της περιπέτειας και της ανακάλυψης.

«Πώς μπορούν οι σημερινοί νέοι να αγαπήσουν τα πουλιά, τα ποτάμια και τα φυτά εάν δεν έχουν γερές βάσεις κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας; Που βρίσκεται ο μεγαλύτερος κίνδυνος; Έξω στη φύση και στα δάση η μήπως στο σαλόνι μπροστά στη τηλεόραση» (Louv, 2005, σ.131);

Με σκοπό την ανάπτυξη και διάδοση δεξιοτήτων προσανατολισμού, τήρησης της κατεύθυνσης με χρήση πυξίδας, ανάγνωσης χάρτη και χάραξης πεζοπορικών διαδρομών οι μαθητές /τριες του Α1 τμήματος αποφάσισαν να ασχοληθούν με το πρόγραμμα με τίτλο «Πλοήγηση με την πυξίδα οδηγό» με συντονιστές καθηγητές την κ. Αρβαντά Αγγελική, και τον κ. Τιτόνη Κυριάκο.

Το πρόγραμμα αποβλέπει στην κατανόηση απο τους μαθητές της έννοιας και της σημασίας του προσανατολισμού ως δεξιότητας, την εξοικείωση τους με τη χρήση της πυξίδας ως εργαλείου προσανατολισμού και τήρησης της κατεύθυνσης, την κατανόηση και χρήση των χαρτών ως ιδιαίτερου αναπαραστατικού μέσου αλλά κυρίως την ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης με στόχο την αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος.

Χρήση πυξίδας και χάρτη για να πλοηγηθούμε σωστά.

Πυξίδα

 Η πυξίδα βασίζει τη λειτουργία της στο γήινο μαγνητικό πεδίο. Η πυξίδα έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ναυτιλία επειδή επέτρεψε στους ναυτικούς να προσανατολίζονται στην ανοιχτή θάλασσα και χωρίς να χρειάζεται να παρατηρούν τα άστρα.Είναι το όργανο που έχει μία μαγνητική βελόνα που δείχνει πάντα το βορρά.Εκτός από τη βελόνα στη πυξίδα υπάρχει ένας δίσκος όπου φαίνοτναι τα νούμερα από 0-360.Τα νούμερα αυτά υποδηλώνουν μία κατεύθυνση σε σχέση με τον άξονα βορρά-νότου και μετριούνται σε μοίρες.